براساس گزارش NBC، درصورتی که از راست به این تکه فلزی نگاه شود، چهره‌ای غمگین در این ستون فلزی دیده می‌شود که کارگران آن را فرشته 11 سپتامبر می‌نامند. این چهره در نتیجه زنگ‌زدگی طبیعی فلز، فرورفتگی‌ها و برآمدگی‌هایی که در اثر ضربه به فلز وارد شده‌اند و همچنین خطای دید در این بازمانده حملات 11 سپتامبر به وجود آمده‌است اما دانستن دلیل شکل‌گیری آن لزوما به این معنی نیست که این فرشته الهام‌بخش بسیاری از افراد نباشد.

چشمان تاریک این فرشته، بینی و دهان بازمانده آن تحت تاثیر عوامل مختلفی از قبیل فرورفتگی فلز بدنه هواپیمای پرواز شماره 11 آمریکن ایرلاینز که در 11 سپتامبر سال 2001 با برج‌ها برخورد کرد به وجود آمده‌است.

پس از این حمله نمک،زنگ آهن و رطوبت موجود روی بدنه فلز بر چگونگی زنگ‌زدن آن اثرگذاشت و جریان هوا نیز در اطراف این تکه فلزی بستر مناسبی برای شکل بخشیدن به صورت فرشته 11 سپتامبر را به وجود آورد.

به گفته کریس پیستوریوس محقق علوم مواد در دانشگاه کارنگی ملون، فرسایش اتمسفری موجب شده تا سطح این فلز به جای اینکه به صورت یکدست زنگ بزند، به شکل طرح‌دار دچار زنگ‌زدگی شود. به دلیل اینکه این تکه آهنی دچار پیچش‌های زیادی شده‌است، رطوبت هوا بخش‌های مختلفی از آن را تحت تاثیر قرار داده است.

اثر پاریدولیایی

الگوی کلی این تکه فلز درهم تنیده تحت تاثیر پدیده‌ای روانشناسانه و ادراکی به نام پاریدولیا به وجود می‌آید، عبارتی که به یونانی به معنی بدفهمی تصویری است. این پدیده درست مشابه همان پدیده‌‌ای است که منجر به رصد چهره انسان برروی سیاره مریخ و یا ابر فرشته‌ای که در روز انتخاب پاپ فرانسیس در فلوریدا مشاهده شد، و یا دیدن هر نوع شکل معنی‌دار و آشنا برروی سطوح نامرتبط، می‌شود.

مغز انسان در یافتن الگو در میان شکل‌های پیچیده و نامفهوم استعداد بالایی دارد،‌حتی اگر این شکل‌ها،‌پرتوهایی نامنظم از نور باشند،‌و همین توانایی به فرشته 11 سپتامبر هویت بخشیده است. باوجود اینکه دیدن چهره این فرشته بستی به زاویه دید و زاویه تابش نور نیز دارد، اما بسیاری از کارگران بنای یادبود11 سپتامبر هرروز با دیدن این صورت شگفت‌زده می‌شوند. کارگران و بازدید‌کنندگان از محل این یادبود می‌گویند که هرروز می‌توان چهره این فرشته غمگین را به وضوح مشاهده کرد که به نقطه‌ای خیره شده‌است.

به گفته سخنگوی این موزه یادبود،‌مردم معمولا از میان تراژدی‌ها مفاهیم زیادی پیدا می‌کنند اما این فلز از نظر تاریخی برای این موزه اهمیت داشته و از همین جهت از آن نگهداری می‌شود.

پاوان سینها عصب‌شناس MIT با دیدن تصویر این فرشته تایید کرد که این نمونه، نمونه‌ای قانع‌کننده برای توضیح پدیده پاریدولیا و اثر آن برروی درک افراد است. وی می‌گوید حتی اگر در زاویه درستی از این تکه فلز قرار نداشته باشید نیز می‌توانید به سرعت آن را مشاهده کنید. با این‌همه اگر این تکه فلزی در شرایط مناسب آب‌و‌هوایی نگهداری شود فرشته می‌تواند برای مدتی طولانیتر به زندگی خود داخل این مجسمه خودساخته فلزی و سه‌بعدی به زندگی خود ادامه دهد،‌در غیر این‌صورت ادامه یافتن فرایند فرسایش و زنگ‌زدگی فرشته را به تدریج محو خواهد کرد.

تورج دريايي را در كافه هفتاد و هشت مي بينم، با دوستش شاهرخ رزمجو، عضو هيات علمي گروه باستان شناسي دانشگاه تهران. در شلوغي كافه فرصت نيست كه بيش از چند پرسش كلي از او كه به تازگي كتابي درباره كوروش به زبان انگليسي گردآوري كرده بپرسم. اگرچه در همين وقت اندك هم مي توان با نگاه عمومي اش به تاريخ آشنا شد. دكتر دريايي نامي آشنا براي علاقه مندان به ايران باستان به ويژه عهد ساساني است. او عاشق ايران است و مي گويد اگر جنگي در بگيرد، حتما براي دفاع از وطنش از امريكا به ايران باز مي گردد، اين در حالي است كه تاكيد دارد در تاريخ نگاري اگر به اين عشق و علاقه به شكل افراطي بها دهد، مورخان ديگر جاها كارش را تحويل نمي گيرند.
    من ايران را دوست دارم و عاشق اين مملكت هستم. اگر جنگ شود نخستين كسي كه به ايران مي آيد خودم هستم. اما اين امر نبايد در قضاوت من راجع به تاريخ تاثير بگذارد. من بايد بتوانم اين كلاه ناسيوناليستي را بردارم و عالمانه به تاريخ نگاه كنم. زيرا اگر چنين نكنم ، تاريخ نگاران ديگر من را جدي نمي گيرند و كارم را غيرقابل استفاده تلقي مي كنند
    
    چرا بايد تاريخ ايران باستان را بخوانيم؟ آيا اين مطالعه از يك علاقه شخصي يا تعلق خاطر آكادميك بر مي آيد، يا ضرورت ديگري در اين امر احساس مي كنيد؟
    من فكر مي كنم در وهله اول اين مطالعه ناشي از اين كنجكاوي انسان است كه درباره همه چيز مي خواهد بداند، مثل تاريخ تمدن انسان، تاريخ يك منطقه، تاريخ يك مملكت يا يك دوره خاص. از طرف ديگر تاريخ ايران باستان براي ايراني ها بسيار مهم است. اما براي كساني كه دوران باستان به طور كلي را مطالعه مي كنند، تاريخ ايران باستان اهميت دارد. اما من به عنوان يك ايراني مي خواهم بدانم كه سير تكامل تاريخ ايران چگونه بوده است و ما چگونه به اينجا رسيده ايم.
    به همين خاطر بخشي از تاريخ ايران باستان را مد نظر قرار دادم. البته برخي از اين مسائل براي اهداف ديگري استفاده مي كنند. مثلاعده يي عاشق يك دوره تاريخي مي شوند. اما اين نحوه برخورد ربطي به كار علمي ، تاريخي ندارد. مورخ به يك دوره زماني نگاه مي كند، اهميت آن را مي بيند و رابطه آن سرزميني را كه تاريخش را مي نويسد، با همسايگانش بررسي مي كند. اين كاري بسيار آكادميك و صرفا يك پژوهش علمي است.
    
    يعني آيا علاقه شما به تاريخ ايران باستان صرفا علمي است؟ مثل فيزيكداني كه مثلابه تحولات ماده علاقه مند است.
    تا حدودي چنين است. اما به هر حال من ايراني هستم. مدتي را در يونان زندگي كردم و همين باعث شده كه اين مساله برايم مهم شده كه چه شد كه ايرانيان در دوران هخامنشي به يونان رفتند. تحقيق درباره اين سوال به تدريج و در طول مطالعه و آموزش به من ياد داده كه آن را از حالت احساسي خارج كنم و بكوشم موضوع را علمي تر ببينم.
    
    ايرانيان علاقه خاصي به تاريخ باستان خود و برخي شخصيت هاي آن عصر مثل كوروش و داريوش دارند. اين تعلق خاطر گاه متعصبانه در حالي است كه اطلاعات دقيق و عميقي از آن دوره باشد. مثلادر كتابفروشي هاي كنار خياباني شاهد كتاب هاي فراواني با عنوان «كوروش كبير» و... هستيم كه اطلاعات تكراري و گاه غيرعلمي درباره اين شخصيت ها ارائه مي كند. به نظر شما اين اظهار علاقه گاه افراطي از كجا بر مي آيد؟
    نخست اينكه ما هرچه كمتر درباره كسي يا چيزي يا دوره يي بدانيم، بيشتر مي توانيم درباره اش خيالبافي كنيم. كوروش نيز يكي از قديمي ترين افرادي است كه به عنوان بنيانگذار تمدن و فرهنگ ايراني شناخته مي شود. خود همين نكته مهمي در توجه به او و دوره اوست. در عصر پهلوي ايران به عنوان تمدني كه سابقه يي دو هزار و پانصد ساله دارد و از هخامنشيان آغاز و به دوره پهلوي مي رسد، بسيار مورد توجه قرار مي گرفت. . اين باعث مي شد كه مردم تا حدود زيادي به اين گذشته توجه كنند و بپرسند كه واقعا اين تمدن باستاني چه بوده و ما درباره اش چه مي دانيم؟
    
    اما اين پرسشگري كمتر جنبه انتقادي داشت. يعني در عمده آثاري كه نگاشته شد، معمولااز شكوه و بزرگي آن دوران بحث مي شد.
    اين به خاطر آن بود كه رژيم پهلوي يك پروژه يي داشت و مي خواست خودش را به آن تاريخ باستاني ربط بدهد. محمدرضا پهلوي مي گفت كه ما در آن دوره تمدن بزرگ داشتيم و حالادر آستانه دروازه تمدن بزرگ هستيم. اما الان ديگر اين طور نيست. البته هنوز هم پرداختن به تاريخ باستان تا حدودي سياست زده است. اما مي شود خارج از سياست كار كرد. من به تازگي كتابي گردآوري كرده ام با عنوان «كوروش كبير: پادشاه ايران باستان» كه دوستم آقاي شاهرخ رزمجو نيز در آن ترجمه منشور كوروش را انجام داده اند. من در اين كتاب تصميم گرفتم كه جدا از احساسات رايج ، درباره كوروش بنويسم و مثلاننويسم كه كوروش نگارنده نخستين حقوق بشر بوده و امثال تامس جفرسون از او تاثير پذيرفته اند. يعني كوشيده ام اين مسائل را كنار بگذارم. در دنياي آكادميك بايد كوشيد بهترين اطلاعاتي را كه درباره چنين فردي هست گردآوري كرد و درباره اش نوشت.
    
    چه نتيجه يي از اين تحقيق با اين ويژگي ها گرفتيد كه با ذهنيت عامه متفاوت باشد؟
    كتاب در واقع پنج فصل است، يك فصل درباره تاريخ زمان كوروش است، يك مدخل درباره منشور كوروش است كه به همراه متن منشور است و به طور كلي ما به شكلي اين تحقيق را پيش برده ايم كه خواننده با خواندن متن خودش تصميم بگيرد كه چه رويكرد و نتيجه يي را بگيرد، يعني ما نمي خواستيم نتيجه را در اختيار خواننده قرار دهيم. البته من نوشته ام كه كوروش كارهاي مهمي كرده است.
    
    آيا شما مقايسه يي ميان اين اثر و آنچه در ذهنيت عامه درباره كوروش كبير رواج دارد، صورت نداده ايد؟
    من كاري به آنچه در ذهنيت مردم رواج دارد، ندارم. يعني به عنوان محقق اثر خودم را مي نويسم. به نظرم مهم اين است كه با خواندن چنين آثاري ديد مردم هم تغيير كند .
    
    اين تغيير به چه صورت باشد كه از ديد شما مطلوب تلقي شود؟
    ما بايد تاريخ را به نحو دقيق بخوانيم. نمي خواهم به طور كليشه يي بگويم كه براي آنكه از آن درس بگيريم. بلكه ما يا بايد از تاريخ استفاده كنيم يا سوءاستفاده. ما براي اينكه باورهايمان را به كرسي بنشانيم، به تاريخ رجوع مي كنيم. هرچقدر هم كمتر از يك دوره يي مي دانيم، بيشتر از آن براي اين امر استفاده مي كنيم. اين مساله خيلي ساده است. هدف ما به عنوان يك دانشگاهي اين است كه ببينيم در يك مقطع تاريخي چه اتفاقاتي رخ داده است.
    
    يك نكته يي درباره تاريخ ايران هست كه بسياري از محققان به آن اشاره مي كنند. مثلااخيرا سيد جواد طباطبايي نيز در يك سخنراني به آن پرداخت و آن تداوم انديشه و تفكر ايرانشهري با وجود گسست ها و ناپايداري هاي فراوان در تاريخ ايران است. حتي آقاي طباطبايي بر دو قرن نخست بعد از اسلام كه برخي آن را دو قرن سكوت ناميده اند، تاكيد داشت و معتقد بود كه در اين دوره ايرانيان مي كوشند عناصر تفكر ايرانشهري را با ترجمه ها و تاليف ها و اقداماتي كه صورت مي داده اند، تداوم بخشند. اين انديشه ايرانشهري كه از آن سخن مي رود به نظر شما كه متخصص ايران باستان هستيد، چيست؟
    اين يك ويژگي فرهنگي است كه ريشه ها و ابعاد فكري نيز دارد. مساله سياسي نيست. به همين خاطر است كه تداوم مي يابد. ساسانيان در يك بعد زماني تصميم مي گيرند كه جايي به نام ايرانشهر درست كنند تا فرهنگي كه تا آن عصر حاكم بوده را تا حدودي منسجم كنند و براي اين كار از باورهاي ديني مثل اوستا استفاده مي كنند و براي نخستين بار يك تاريخ براي ما تدوين مي كنند. ملتي كه تاريخش را داشته باشد، هيچ وقت فراموشي كار نمي شود. اين را ساسانيان فهميدند كه اگر اين تاريخ با فرهنگي مبتني بر آداب، عادات، رسوم و... همراه شود، هيچگاه دچار فراموشي نمي شود. در طول چهارصد سال سلسله ساسانيان اين فرهنگ ايرانشهري چنان شكل مي گيرد كه وقتي از لحاظ سياسي تغييراتي در ايران صورت مي گيرد، فرهنگ ايراني تداوم مي يابد، تا جايي كه فرهنگ اسلامي را بسياري از ايراني ها حفظ كرده و پرورش مي دهند.
    
    يعني اين فرهنگ در دوره هاي بعدي نيز تداوم مي يابد.
    بله، من فكر مي كنم زيربناي افكار و اعتقادات ما البته از عناصر مختلف و دوره هاي مختلف تشكيل شده است، مثلاعناصري از دوره هاي هخامنشيان، سلوكيان و اشكانيان هنوز در زندگي ما مشهود است اما اين دوره ها آن قدر از ما دور هستند كه كمتر مي شود اين تاثيرگذاري را پيگيري كرد. اما در دوره ساسانيان است كه اين فرهنگ شكل مي گيرد. به همين دليل است كه بخش تاريخي شاهنامه به ساسانيان شروع مي شود و پيش از آن اسطوره يي است، اسطوره يي كه ساسانيان ابداع كردند.
    
    شما تحقيقات زيادي درباره ساسانيان كرده ايد و عمدتا هم روي اين دوره تمركز داشته ايد. آيا اين تحقيقات نتايج تحقيقات گذشته مثل كار كريستين سن را نسخ كرده است؟
    خير. آدم بايد هر دوره يي تاريخ خودش را دوباره بنويسد. آقاي كريستين سن در سال 1944 آن كتاب را نوشته است.الان منابع افزايش يافته است، تحقيقات پيشرفته تر شده است و ديد من با ايشان خيلي متفاوت است. من آدمي هستم كه در قرن بيست و يكم زندگي مي كنم، اما ايشان مربوط به نيمه اول قرن بيستم است. منابع من بيشتر است. البته كتاب ايشان هنوز خيلي مهم است و همه به آن ارجاع مي دهند. اما كشفيات باستان شناختي گسترش يافته است.
    
    مهم ترين اين تغييرات چيست؟
    يكي از مهم ترين امور مساله استفاده بي رويه گذشتگان از منابع بعد از اسلام است. براي مثال «تاريخ طبري» يكي از مهم ترين آثار تاريخ است. اما بايد ديد كه اين كتاب براي بررسي چه دوره يي اهميت دارد. طبري مسلماني است كه تفسير قرآن مفصلي هم نگاشته است و از شمال ايران يعني طبرستان به بغداد رفته است و درباره دوره يي قضاوت مي كند كه نزديك به 500 تا 600 سال با او فاصله دارد. منابع ساساني هم كه مورد استفاده اوست، در قرن ششم ميلادي نوشته شده است. در نتيجه در كار او درباره ساسانيان در واقع يك بازسازي از گذشته صورت گرفته است و كساني كه از كتاب او استفاده مي كنند، در واقع از يك بازسازي تاريخ ساسانيان به عنوان منبع استفاده مي شود. در حالي كه امروز ديگر به اين كتاب به عنوان يك منبع دست اول نگاه نمي شود. براي مثال امروز كلي تكه گل و سكه به عنوان منبع مورد استفاده قرار مي گيرد و ما راجع به كاركرد سازمان اداري ساسانيان اطلاعات بيشتر و جزيي تر سراغ داريم.
    
    به طور كلي منابعي كه براي بررسي تاريخ باستان استفاده مي شود را مي توان سه دسته كرد: نخست متوني كه باقي مانده، دوم پژوهش هاي زبانشناختي و سوم آثار باستان شناختي و مطالعه مسكوكات و مهرها. امروز بر كدام دسته بيشتر تاكيد مي شود و شما بر كدام بيشتر تاكيد داريد؟
    همه اين منابع مهم است و بايد مورد توجه قرار گيرد. البته من يك تاريخدان بودم و بيشتر متن مي خواندم. اما استادم توصيه كرد كه براي فهم عميق تر بايد باستان شناسي هم بدانم. به همين خاطر روي سكه ها و ميراث گلي تحقيق كردم.
    
    چند سوال هم درباره تاريخ پژوهي مي پرسم. آيا مي توان گفت كه كار ايران شناساني كه بيرون از ايران هستند، دقيق تر و عميق تر است؟
    خير، اين طور نيست. ما ايران شناسان خيلي خوبي در كشور داريم. براي مثال دكتر شاهرخ رزمجو اگرچه دكترايشان را در لندن گرفته اند، اما در ايران تحقيق مي كنند.
    
    اتفاقا مساله همين است كه چرا عمده اين ايران شناسان بيرون از ايران تحصيل كرده اند؟
    اين طور نيست. مثلاآقاي مهرداد قدرت ديزجي، استاد تاريخ ساساني در دانشگاه اروميه محقق بي نظيري است كه در ايران درس خوانده است. ايشان خودش كنجكاو بوده و تحقيق كرده و پيشرفت كرده است. از اين دست محققان در ايران كم نيستند. اما شايد كساني كه در خارج درس خوانده اند، بيشتر در چشم هستند يا تعدادشان از كساني كه در ايران هستند بيشتر است.
    
    شما وضعيت رشته تاريخ و نحوه تدريس آن در ايران را چگونه ارزيابي مي كنيد؟
    من شايد نتوانم در اين باره قضاوت كنم، زيرا با نظام آموزشي اينجا آشنايي ندارم. اما مي توانم درباره نظام آموزشي آنجا صحبت كنم. حدس مي زنم كه اينجا دانشجويان بيشتر هدايت مي شوند، در حالي كه در غرب دانشجو تا حدي هدايت مي شود، اما بعد از آن از او خواسته مي شود كه خودش فكر كند و مساله يي را كه كمتر درباره اش كار شده استخراج كند و چند سال پيرامونش تحقيق كند. شايد به همين دليل است كه در خارج حس كنجكاوي بيشتر تحريك مي شود. ضمن آنكه در غرب منابع مرتب تر و دسترسي به آنها راحت تر است. يك نكته هم درباره زبان است. قبلايك مشكل اين بود كه در ايران آشنايي با زبان هاي خارجي كم بود، اما الان به تدريج بهتر مي شود. به خاطر داشته باشيد كه در غرب يك دانشجو سه زبان انگليسي، آلماني و فرانسه را مي داند. در ايران فراگيري اين زبان ها براي يك دانشجو خيلي سخت است.
    
    معمولادر كتاب هايمان مي گوييم كه از زمان هرودوت تا امروز وقتي غربيان درباره ايران نوشته اند، جهت گيري داشته اند و نوشته هايشان شرق شناسانه بوده است و با تحقيقات شان مي خواسته اند خودشان را اثبات كنند و ما را بكوبند. يعني همواره اين بدبيني نسبت به تحقيقات ايشان بوده است. آيا يك محقق غربي نمي تواند همين ادعا را درباره محققان ايراني تكرار كند؟
    حرف من هم همين است. ما در عصر هخامنشي به يونان حمله كرده ايم و هرودوت كتابش را زماني مي نويسد كه جنگي بين دو سرزمين اتفاق افتاده است. اگر اين جنگ را در نظر بگيريم، مي بينيم كه نوشته هاي هرودوت منصفانه تر از آن است كه ما فكر مي كنيم. اتفاقا متن هرودوت با توجه به اين رخدادها آن قدر منصفانه است كه رومي ها سر كار مي آيند، به او لقب پدر علم تاريخ نمي دهند بلكه او را به دروغگويي متهم مي كنند و پدر دروغ مي خوانند. اين رومي ها هستند كه با نگاه شرقي به تاريخ مخالف اند. در حالي كه يونانيان به شرق همدلانه نگاه مي كنند. از دوران رومي است كه اين نگرش ضد شرقي باب مي شود.
    
    يك غربي هم كه كتاب شما را مي خواند، ممكن است بگويد دريايي يك ايراني است و در نتيجه جانبدارانه درباره تاريخ مي نويسد.
    اين امري طبيعي است كه وقتي كسي به كار من نگاه مي كند ، بگويد اين فرد چون ايراني است به برخي از امور بيشتر توجه كرده است. من ايران را دوست دارم و عاشق اين مملكت هستم. اگر جنگ شود نخستين كسي كه به ايران مي آيد خودم هستم. اما اين امر نبايد در قضاوت من راجع به تاريخ تاثير بگذارد. من بايد بتوانم اين كلاه ناسيوناليستي را بردارم و عالمانه به تاريخ نگاه كنم. زيرا اگر چنين نكنم، تاريخ نگاران ديگر من را جدي نمي گيرند و كارم را غيرقابل استفاده تلقي مي كنند .